Mo váikkuhit seksuála illasteamit mánáide ja nuoraide?
Norsk
English
Sámi
Buot lágan seksuála illasteamit leat lobiheamit ja vahágahttet mánáid. Eanaš mánát vásihit ahte ášši čuohcá sidjiide maŋit áiggis dahje ahte vahágahttot agibeaivái.
Seksuála illasteapmi mánáin leat oktavuohta neahta bokte dahje duohta eallimis, mas rávisolmmoš geavaha máná iežas duhtadit seksuálalaččat.
Illasteapmi vahágahttá máná sihke rumašlaččat ja psykalaččat. Eatnašat vásihit ahte ášši čuohcá sidjiide maŋit áiggis dahje ahte vahágahttot agibeaivái.
Bilida vuoiŋŋamaččaid ovdáneami
Seksuála illastemiid váikkuhusat leat duođaleabbo mađi nuorat mánná lea, ja mađi dávjjit mánná illastuvvo, mađi duođaleabbo illasteapmi lea ja mađi buoret mánná dovdá illasteaddji. Dutkan čájeha ahte máná vuoiŋŋamaččaid struktuvra ja doaibma rievdá negatiivvalaččat.
Rumašlaš ja psykalaš vahágat
Veahkaválddi ja Traumáhtalaš Streassa Nationála Máhttoguovddáš (Nasjonalt Kunnskapssenter om Vold og Traumatisk Stress) lea dadjan ahte dat dábáleamos psykalaš dávdamearkkat mat dakkaviđe bohciidit leat garra ballu ja deprešuvdna, oaivebávččas, ahte moiddoda váimmu ja rumašbákčasat.
Mánát geat vásihit illasteami jávket eanet skuvllas ja sis leat oađđinváttisvuođat, ja sii leat unnánat duhtavaččat eallimiin, go nuorat geat eai vásit illasteami.
Illasteapmi bilida luohttámuša eará olbmuide. Mánát geat vásihit illasteami rahčet luohttimis eará olbmuid, dovdet ahte sis lea unnánat árvu, heahpanit dahje dovdet iežaset oaguhuvvon.
Seksuála illasteamit mat dáhpáhuvvet áiggi badjel ovdánit moalkás buozalmasvuođagovvan man mii gohčodat trauman. Dat sáhttá leat PTSD (post-traumáhtalaš streassa syndroma), mas leat muittut mat váldet olbmo fuomášumi ja bohtet ruovttoluotta máŋggaid jagis, ahte deddo, lea ráfeheapme ja muitogovat vásáhusas mat fáhkka ihtet.
Olusiidda šaddet borranváttut, darvánit gárrenávdnasiidda, vahágahttet iežaset dahje sis leat suhttu- ja veahkaválddiváttisvuođat dán geažil.
Mánát geat leat vásihan seksuála illasteami, rahčet dávjá dainna ahte sis ii leat buorre seksuálaeallin rávisolmmožin.
Neahttaillasteami vahágahttimat
Illasteapmi sáhttá leat iešguđetge hámis. Neahttaillasteami váikkuha maid garrasit mánáide.
Neahttaillasteapmi sáhttá leat ahte muhtin šaddá skihpárin mánáin, ja de šiehttadeaba deaivvadit, vai rávisolbmui lea vejolaš seksuálalaččat anašit mánáin.
Mánná sáhttá hálahuvvot sáddet álásgovaid alddis. Govat ja luohttámuš man mánná čájeha addá illasteaddjái kontrolla. Kontrolla dagaha ahte mánná sáhttá vásihit ahte ollesáiggi lea dilálašvuođas mas sakka ballá das mii sáhttá geavvat, jus dat ii doahttal illasteaddji dáhtuid.
Mánát geat vásihit neahta bokte illastuvvot vásihit garra heahpatvuođadovddu. Olusiin ovdána ballu čatnasit eará olbmuide, isolerejit iežaset sosiálalaččat ja leat jorbbodan iežaset sohkabealidentitehta ektui.
